Συνεχής και αδιάκοπος είναι ο αγώνας του ανθρώπου απέναντι στην φύση, που εκδηλώνει το σκληρό της πρόσωπο με πάρα πολλές μορφές απέναντί του.
Στην περίπτωση των επιδημιών και των διαφόρων λοιμωδών νοσημάτων που σάρωναν σαν λαίλαπα τις ανθρώπινες κοινωνίες τους προηγούμενους αιώνες, και σε έναν αγώνα φαινομενικά άνισο, με έναν εχθρό αόρατο –τα μικρόβια- ο άνθρωπος αντέταξε το μυαλό και την ευφυΐα του και σαν πολυμήχανος Οδυσσέας κατόρθωσε για μία ακόμη φορά να ξεγελάσει τον υπέρτερο εχθρό δημιουργώντας τα εμβόλια.
Η ιδέα των εμβολιασμών είναι πολύ παλιά και ξεκινάει από την Κίνα τον 15ο αιώνα περίπου. Στην Ευρώπη η ιδέα των εμβολιασμών ξεκινάει το 1796 όταν ένας Άγγλος επαρχιακός γιατρός παρατήρησε ότι τα κορίτσια των χωρικών, νοσούσαν από ευλογιά ελαφρύτερα από ότι τα κορίτσια των ευγενών. Η διαφορά αυτή αποδόθηκε στο ότι τα κορίτσια των χωρικών ασχολούνταν με το άρμεγμα των αγελάδων. Οι αγελάδες νοσούν από μια ζωονόσο παρόμοια με την ευλογιά του ανθρώπου χωρίς να πεθαίνουν.
Εφαρμόστηκε λοιπόν η πρακτική του εμβολιασμού υγιών ατόμων με υγρό από εξανθήματα μαστών αγελάδων. Η πρακτική αυτή ονομάστηκε δαμαλισμός από την αγελάδα (δάμαλις). Έτσι φθάσαμε το 1984 όπου η ευλογιά αποτελεί την πρώτη νόσο που εξαλείφτηκε από τον πλανήτη και το εμβόλιο για την συγκεκριμένη νόσο δεν θεωρείται πλέον σήμερα απαραίτητο.
Κατ’ επέκταση λοιπόν, στηριζόμενος ο άνθρωπος στην παρατήρηση ότι όσα άτομα νοσήσουν από τα κοινά λοιμώδη νοσήματα δεν ξανανοσούν στην υπόλοιπη ζωή τους, σκέφθηκε να μιμηθεί την φύση. Προκάλεσε λοιπόν τον ανθρώπινο οργανισμό με τον ίδιο τον εχθρό του, αφού βέβαια προηγουμένως τον είχε κάνει ακίνδυνο, αφοπλίζοντας τον.
Στα πρώτα εμβόλια χρησιμοποιήθηκαν νεκροί ή εξασθενημένοι παθογόνοι μικροοργανισμοί και στην συνέχεια τμήματα παθογόνων μικροβίων ή προϊόντα αυτών που ενώ δεν έβλαπταν, προκαλούσαν όμως αμυντική κινητοποίηση του οργανισμού. Αυτή λοιπόν η τεχνική εξαπάτησης του ανθρώπινου οργανισμού έχει σαν αποτέλεσμα ο οργανισμός να δημιουργεί αντισώματα και ανοσολογική μνήμη, σαν να είχε νοσήσει πραγματικά. Τα αντισώματα αυτά εξουδετερώνουν αμέσως μικρόβια ή ιούς όταν αυτά ξαναμπούν στον ανθρώπινο οργανισμό.
Τα σημερινά εμβόλια που παράγονται με νέες τεχνολογίες είναι εξαιρετικά ασφαλή ενώ προκειμένου να κυκλοφορήσουν στην αγορά έχουν υποβληθεί σε όλες τις απαραίτητες δοκιμασίες αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας, τις οποίες ορίζουν οι αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί (π.χ. ΕΟΦ, ΕΜΑ, FDA). Τα εμβόλια είναι κυριολεκτικά «δώρα» ζωής σε συσκευασία ένεσης.
Είδη εμβολίων (ανάλογα με το αντιγόνο και την επεξεργασία του)
• Εμβόλια με αδρανοποιημένους μικροοργανισμούς: τα εμβόλια αυτά περιέχουν ολόκληρο τον μικροοργανισμό, ο οποίος αδρανοποιείται με χημικά μέσα ή βρασμό.
• Εμβόλια με ζωντανούς εξασθενημένους μικροοργανισμούς: τα εμβόλια αυτά περιέχουν
μικροοργανισμούς που προκαλούν την απώλεια της λοιμογόνου ικανότητας ή της ικανότητας
να προκαλέσει νόσηση, επιτρέπουν όμως τη διατήρηση της ανοσολογικής ικανότητας.
• Εμβόλια που περιέχουν τοξοειδή: τα τοξοειδή είναι αδρανοποιημένες εκδοχές των νοσογόνων
ουσιών που ονομάζονται τοξίνες. Για μακροχρόνια ανοσία σε αυτή την περίπτωση, απαιτείται περιοδική επαναχορήγηση αναμνηστικών δόσεων.
• Εμβόλια από τμήματα του μικροοργανισμού: αυτά προέρχονται είτε από υποομάδες του
μικροοργανισμού (τεμαχίδια ανοσογονικά υπεύθυνα για την ανοσολογική απάντηση του
μικροοργανισμού) είτε από πολυσακχαρικά αντιγόνα της κάψας (για μικροοργανισμούς που
περιβάλλονται από αυτή). Αυτά τα εμβόλια θεωρούνται περισσότερο ασφαλή.
• Συνδεδεμένα εμβόλια: τα εν λόγω εμβόλια στοχεύουν σε μεγαλύτερη ανοσολογική αποτελεσματικότητα όσον αφορά βρέφη ή σε μικρά παιδιά. Εδώ τα πολυσακχαρίδια ενώνονται σε πρωτεϊνικά αντιγονικά μόρια μικροβίων αναγνωρίσιμων από τον ανώριμο αμυντικό μηχανισμό των βρεφών, ενεργοποιώντας τον.
Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί η φοβία ότι τα εμβόλια μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές παρενέργειες.
Μεγάλη προσοχή και υπευθυνότητα βέβαια πρέπει να δοθεί από όλους ώστε να μην ενδίδουν στην λογική της παραπληροφόρησης σχετικά με τα εμβόλια, αλλά μόνο σε εκείνη της σωστής ενημέρωσης που χαρίζει υγεία. Η λανθασμένη και ελλιπής πληροφόρηση είναι δυστυχώς η αιτία για τη δημιουργία μιας επικίνδυνης αντι-εμβολιαστικής κουλτούρας. Αντιθέτως θα πρέπει να εδραιωθεί μέσα μας ακλόνητα η πεποίθηση, ότι ο εμβολιασμός είναι από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις στην δημόσια υγεία.
Σήμερα πλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα εμβόλια σώζουν περισσότερες από 3 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως κάθε χρόνο και προφυλάσσουν ακόμη περισσότερους ανθρώπους από νόσο ή και ισόβια αναπηρία. Είναι χαρακτηριστικό ότι χάρη στα εμβόλια η Ευρώπη έχει ήδη χαρακτηριστεί ελεύθερη πολιομυελίτιδας την τελευταία 10ετία, ενώ τα κρούσματα ιλαράς έχουν εμφανίσει μείωση που ξεπερνά το 90% από το 2002 ως σήμερα και είναι το επόμενο νόσημα στόχος προς εξάλειψη.
Η Ελλάδα έχει σχετικώς καλά ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης για τα περισσότερα εμβόλια, δεν έχει φθάσει όμως τον στόχο του ΠΟΥ.
Εμβολιαστική κάλυψη για κάθε εμβόλιο είναι το ποσοστό των ατόμων που είναι εμβολιασμένα.
Υψηλή εμβολιαστική κάλυψη οδηγεί σε υψηλή συλλογική ανοσία. Αυτή με τη σειρά της οδηγεί σε μείωση της αντίστοιχης νοσηρότητας και θνησιμότητας. Άρα εύκολα συμπεραίνει κανείς πως η εμβολιαστική κάλυψη είναι υψηλός στόχος Δημόσιας Υγείας.
Για την Ελλάδα, στον τομέα των εμβολιασμών, οι όποιες επιδημιολογικές έρευνες έχουν γίνει,
βρίσκουν ένα σημαντικό ποσοστό ανεμβολίαστων ή ελλιπώς εμβολιασμένων παιδιών, που μπορεί να φτάνει και στο 30%. Σε υποεξυπηρετούμενες και κοινωνικά μειονεκτούσες πληθυσμιακές ομάδες,
το ποσοστό είναι σημαντικά υψηλότερο. Οι εμβολιασμοί των ενηλίκων με τις αναμνηστικές δόσεις του αντιτετανικού - αντιδιφθεριτικού καθώς και των ομάδων υψηλού κινδύνου με το αντιγριπικό, το αντιπνευμονιοκοκκικό και τα εμβόλια των ηπατιτίδων Α και Β βρίσκονται επίσης σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Δεν έχει καταγραφεί ακόμη πτώση των εμβολιασμών εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, δεν μπορεί όμως να αποκλεισθεί αυτό το ενδεχόμενο στο άμεσο μέλλον.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί μία διαπίστωση που, χρόνια πριν, ο Σ. Δοξιάδης έφερνε στο προσκήνιο δηλώνοντας ότι: «οι μεγαλύτεροι εχθροί για την υγεία δεν είναι τα μικρόβια, οι ιοί ή ο καρκίνος, αλλά η φτώχεια, η άγνοια και η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο» (Δοξιάδης 1997).
Σύμφωνα με ευρήματα μελέτης, περίπου τα 2/3 των παιδικών εμβολίων χορηγούνται από γιατρούς του ιδιωτικού τομέα. Τώρα όμως αναμένεται ότι αυτή η τάση θα αλλάξει λόγω της κρίσης και πολλοί άνθρωποι θα αναζητήσουν τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα για τους εμβολιασμούς. Το θέμα είναι αν ο δημόσιος τομέας θα μπορέσει να αντεπεξέλθει, αφού δεν είναι σε πολλές περιπτώσεις, όπως αυτές των Κέντρων Υγείας, κατάλληλα εξοπλισμένος.
Είναι πολύ σημαντικός λοιπόν ο ρόλος του παιδιάτρου στην ενημέρωση και στην σωστή εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών, ώστε να διασφαλίζεται ότι κάθε παιδί θα λαμβάνει το σωστό εμβόλιο, στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή, με απώτερο στόχο ότι η ζωή παιδιών δεν θα τεθεί ποτέ σε κίνδυνο από νόσημα που μπορεί να προληφθεί μέσω του εμβολιασμού.
Μια νέα γενιά εμβολίων έχει εμφανισθεί σήμερα στο προσκήνιο. Ενώ τα κλασικά εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα στην αναγνώριση ενός πιθανού εισβολέα με εξασθενημένα, νεκρά ή τμήματα ιών ή μικροβίων, τα νέα εμβόλια προσαρμόζονται με γονιδιακή τεχνική στο πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάθε ασθενής ξεχωριστά, παρέχοντας νέες δυνατότητες. Το εμβόλιο του μέλλοντος θα θεραπεύει διάφορες ασθένειες. Το εμβόλιο θεωρείται μακράν η καλύτερη μέθοδος προστασίας από τις ασθένειες. Σήμερα με την πρόοδο της επιστήμης πέραν της καταπολέμησης των λοιμώξεων, τα εμβόλια φαίνεται ότι θα παίξουν σημαντικό ρόλο και στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Να υπενθυμίσουμε ότι το πρώτο αποτελεσματικό φάρμακο κατά του ηπατώματος ήταν το εμβόλιο έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β.
Σήμερα διαθέτουμε στα χέρια μας και ένα άλλο πολύ αποτελεσματικό εμβόλιο έναντι του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων πού προφυλάσσει από τον καρκίνο τραχήλου της μήτρας.
Για ποια νοσήματα υπάρχουν εμβόλια;
Τα εμβόλια που κυκλοφορούν σήμερα στην Ελλάδα, προστατεύουν από τα ακόλουθα νοσήματα:
-Διφθερίτιδα (D)
-Τέτανο (T)
-Κοκκύτη (P)
-Πολιομυελίτιδα (IPV)
-Αιμόφιλο Ινφλουέντζας (Hib) που προκαλεί στα παιδιά μηνιγγίτιδα, επιγλωττίτιδα, κυτταρίτιδα, κ.α.
-Πνευμονιόκοκκο (PCV13) που προκαλεί μηνιγγίτιδα, πνευμονία, μικροβιαιμία, ωτίτιδα κ.α.
-Μηνιγγιτιδόκοκκο (MCC) και (MCV4) που προκαλεί μηνιγγίτιδα, σηψαιμία.
-Ιλαρά (M)
-Ερυθρά (R)
-Παρωτίτιδα (M)
-Ηπατίτιδα Β (HepB)
-Ηπατίτιδα Α (HepA)
-Ανεμοβλογιά (Var)
-Γρίππη
-Φυματίωση (BCG)
-Ιό των ανθρώπινων κονδυλωμάτων (HPV) που προκαλεί καρκίνο του τράχηλου της μήτρας και κονδυλώματα.
-Ρότα ιό (Rota) που προκαλεί γαστρεντερίτιδα.
Πολυδύναμα εμβόλια.
Σήμερα οι επιστήμονες μετά από πολυετείς προσπάθειες και έρευνες, έχουν επιτύχει να τελειοποιήσουν τα ήδη υπάρχοντα εμβόλια καθώς επίσης και να δημιουργήσουν πολλαπλούς συνδυασμούς εμβολίων. Το τριπλό εμβόλιο (DTaP) με το ακυτταρικό εμβόλιο του κοκκύτη, αποτέλεσε και τη βάση για την παρασκευή των πολυδύναμων εμβολίων (πενταδύναμα-εξαδύναμα) που αποτελούν μια σημαντική εξέλιξη στον τομέα των εμβολιασμών. Χρησιμοποιούνται ευρέως πλέον, αφού συμβάλλουν στην ταυτόχρονη ανοσοποίηση έναντι πολλών λοιμωδών νοσημάτων, χωρίς να αυξάνονται οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Κυκλοφορούν δύο εξαδύναμα εμβόλια (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, ηπατίτιδας Β, αιμοφίλου ινφλουέντσας τύπου b) και δύο πενταδύναμα (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμοφίλου ινφλουέντσας τύπου b) καθώς και τετραδύναμα εμβόλια (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας) και (ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδος, ανεμοβλογιάς).
Τα τελευταία δύο χρόνια μάλιστα είναι διαθέσιμο στην ελληνική αγορά το πρώτο τετραδύναμο συζευγμένο εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο, το οποίο ενδείκνυται για χορήγηση σε εφήβους ηλικίας άνω των 11 ετών και καλύπτει τις τέσσερις βασικές οροομάδες του βακτηρίου Neisseria meningitides που προκαλεί μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο (πρόκειται για τις οροομάδες Α, C, W135 και Υ).
Από το 2010 περίπου εφαρμόζεται στην χώρα μας και το νέο 13δύναμο εμβόλιο έναντι του πνευμονιοκόκκου (PCV13) στο οποίο εμπεριέχονται νέοι ορότυποι και ειδικά τα πολυανθεκτικά στελέχη 19Α και 6Α. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ μέχρι το 2010 ο 19Α ευθυνόταν για το 1/3 των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων, μετά το 2010 εντοπίζεται σε λιγότερο από το ¼ αυτών. Η επιδημιολογική αυτή αλλαγή που συνέβη ταχύτατα, αποδίδεται στο 13δύναμο εμβόλιο. Ωστόσο το όφελος με το 13 δύναμο σύμφωνα με τους ειδικούς δεν είναι τόσο η μείωση της διεισδυτικής πνευμονικοκοκκικής νόσου όσο ότι τα στελέχη που περιέχονται στο εμβόλιο είναι από τα πλέον ανθεκτικά στα αντιβιοτικά.
Πρέπει να τονισθεί εδώ ότι τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα νοσήματα το σύνολο των νέων γονιών τα αγνοεί πλήρως, όπως και οι περισσότεροι των νέων παιδιάτρων, διότι εξ αιτίας των εμβολίων, δεν έχουν δει άρρωστα παιδιά με διφθερίτιδα , πολιομυελίτιδα κ.λπ. Όμως, μόλις πριν λίγες δεκαετίες, οι αρρώστιες αυτές αποτελούσαν κύριες αιτίες νοσηρότητας, θνησιμότητας και αναπηρίας στα παιδιά της χώρας μας.
Πόσο ασφαλή είναι τα εμβόλια;
Όλα τα εμβόλια πλέον έχουν δοκιμαστεί σε δισεκατομμύρια ανθρώπους με καταγεγραμμένες και τις πιο σπάνιες παρενέργειες. Το συμπέρασμα είναι ότι τα εμβόλια αποτελούν σήμερα τις ασφαλέστερες φαρμακευτικές ουσίες που υπάρχουν στην φαρέτρα μας στην μάχη έναντι των λοιμώξεων.
Είναι κοινός τόπος ότι η οποιαδήποτε ιατρική πράξη ακόμα και ο εμβολιασμός ενέχει πιθανότητα παρενεργειών. Όπως δεν υπάρχουν φάρμακα χωρίς παρενέργειες, έτσι δεν υπάρχουν εντελώς αθώα εμβόλια.
Οι έρευνες και οι μελέτες όσον αφορά τα εμβόλια αποσκοπούν στην διαρκή εξέλιξη αυτών, έτσι ώστε να επιτυγχάνουν το μεγαλύτερο βαθμό προστασίας με τις λιγότερες παρενέργειες.
Όλα τα κυκλοφορούντα με άδεια του Ε.Ο.Φ. εμβόλια, είναι ασφαλή και αποτελεσματικά.

Παρενέργειες των εμβολίων
Οι παρενέργειες των εμβολίων διακρίνονται σε τοπικές (στο σημείο της ένεσης) και συστηματικές. Επίσης χρονικά μπορεί να διακριθούν σε άμεσες ή βραχυπρόθεσμες και σε μεσοπρόθεσμες. Όσον αφορά την συχνότητα τους μπορεί να διακριθούν σε συχνές (1 στις 10 δόσεις εμβολίου), όχι συχνές (1 στις 100 δόσεις εμβολίου) και σε σπάνιες. Τα παλαιότερα εμβόλια είχαν αρκετές και πολλές φορές σημαντικές παρενέργειες όπως υψηλό πυρετό, πολύ έντονες τοπικές αντιδράσεις, πυρετικούς σπασμούς ενίοτε δε και εγκεφαλικές βλάβες. Σήμερα όμως με την πρόοδο της βιοτεχνολογίας τα σύγχρονα εμβόλια είναι σε πολύ καθαρή μορφή όσον αφορά προσμίξεις άλλων χημικών ουσιών και ως εκ τούτου εντελώς αθώα.
Συνήθως στα σημερινά εμβόλια οι παρενέργειες είναι ήπιες και παροδικές. Τοπικά στο σημείο της ένεσης, μπορεί να παρουσιαστεί πόνος, ερυθρότητα (κοκκίνισμα) και οίδημα (πρήξιμο).
Συστηματικά, μπορεί να παρουσιασθεί πυρετός, ναυτία, κακουχία, πονοκέφαλος, εξάνθημα, πόνος στις αρθρώσεις, ανησυχία, διέγερση ή υπνηλία.
Οι σοβαρές αντιδράσεις είναι πολύ σπάνιες, με σημαντικότερη την αλλεργική αντίδραση.
Έξι εμβόλια (MMR, Var, αντιγριπικό, ηπατίτιδας Β, μηνιγγοκοκκικό και αντιτετανικό) μπορεί να προκαλέσουν πολύ σπάνια αλλεργική αντίδραση. Η παρενέργεια αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους γιατρούς, ζητώντας απλώς από τον εμβολιασθέντα ασθενή να παραμένει στο ιατρείο για 15 λεπτά μετά τον εμβολιασμό.
Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν και μεσοπρόθεσμες παρενέργειες που ίσως προκαλούν τα εμβόλια. Το MMR μπορεί να προκαλέσει κρίσεις σπασμών σε άτομα που εκδηλώνουν υψηλό πυρετό μετά τον εμβολιασμό, αλλά αυτές έχουν ελάχιστη διάρκεια. Οι κρίσεις δεν προκαλούν μακροπρόθεσμα προβλήματα και σίγουρα δεν αποτελούν ένδειξη ότι το παιδί θα εκδηλώσει επιληψία.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι μερικές φορές εντελώς τυχαία, συμπτώματα που χαρακτηρίζονται σαν παρενέργειες ενός εμβολίου, στην πραγματικότητα να αντιπροσωπεύουν καταστάσεις που απλώς συμπίπτουν χρονικά ή συνυπάρχουν με τον εμβολιασμό.

Αντιμετώπιση παρενεργειών
Σε περίπτωση τοπικού ερεθισμού στο σημείο της ένεσης τοποθετούμε κομπρέσες με αλουμινόνερο. Υπάρχει στο εμπόριο και σε μορφή gel. Επί πόνου χορηγούμε παυσίπονα. Σε περίπτωση πυρετού ή έντονης ανησυχίας χορηγούμε αντιπυρετικά, αναλγητικά και άφθονα υγρά.

Αντενδείξεις εμβολιασμού.
Αρχικά με τα εμβόλια παλαιότερης τεχνολογίας που είχαν σημαντικές παρενέργειες, θέλαμε το παιδί, αλλά ακόμη και όλες οι συνθήκες του περιβάλλοντος να είναι σε άριστη κατάσταση. Με την ελάχιστη ίωση ή ακόμα και τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού, δεν εμβολιάζαμε τα παιδιά.
Σήμερα, με τα σύγχρονα εμβόλια, την πολλών χρόνων κλινική εμπειρία, και την χορήγηση δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίων, μπορούμε να πούμε κατηγορηματικά ότι τα εμβόλια είναι δραστικά και ακίνδυνα ακόμα και σε περιπτώσεις που ο εμβολιαζόμενος δεν είναι τελείως καλά.
Καταστάσεις όπως: ελαφρές ιώσεις, παιδί υπό αντιβιοτική αγωγή για λοίμωξη που είναι σε αποδρομή, παιδί με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό πυρετικών σπασμών, πιθανή έκθεση σε λοιμώδες νόσημα, κύηση στο άμεσο οικιακό περιβάλλον, άσθμα ή αλλεργίες που δεν σχετίζονται με τα συστατικά των εμβολίων, πολύ χαμηλό Β.Σ. και η προωρότητα, κατ’ ουδένα λόγο αποτελούν αντένδειξη εμβολιασμού.
Είναι ελάχιστες οι πραγματικές περιπτώσεις αντένδειξης εμβολιασμού, και είναι οι ακόλουθες:
• Βαριά οξεία εμπύρετη λοίμωξη, με πυρετό υψηλότερο των 38ο C
• Σοβαρή αντίδραση μετά από προηγούμενη δόση του ίδιου εμβολίου
• Γνωστή σοβαρή αλλεργία σε κάποιο από τα συστατικά του εμβολίου
• Σε περίπτωση σοβαρής νευρολογικής νόσου του παιδιού υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις για ποια εμβόλια μπορεί να χορηγηθούν.
• Προβλήματα με το αμυντικό σύστημα του παιδιού οι λεγόμενες ανοσοανεπάρκειες, που μπορεί να είναι είτε κληρονομικές (συγγενείς), είτε επίκτητες. Στις συγγενείς ανοσοανεπάρκειες υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις για τα εμβόλια που μπορεί να χορηγηθούν, αναλόγως τον τύπο της συγγενούς ανοσοανεπάρκειας. Στις επίκτητες ανοσοανεπάρκειες δηλ. παιδιά που παίρνουν ανοσοκατασταλτικά, κορτιζόνη, ή παιδιά με AIDS επίσης ισχύουν ενδείξεις χορήγησης.

Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών
Ο εμβολιασμός ενός παιδιού είναι ύψιστη πράξη ευθύνης τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και η αμέλεια στην τήρηση του προγράμματος ή η άρνηση εμβολιασμών, μπορεί να έχει επιπτώσεις τόσο για το ίδιο το ανεμβολίαστο παιδί όσο και για όλα τα άλλα παιδιά της κοινότητας, καθώς επίσης και στην αύξηση της πιθανότητας διασποράς της νόσου στην χώρα με αποτέλεσμα να μπαίνει σε κίνδυνο η Δημόσια Υγεία.
Το 1998 στην Αγγλία, στο Acheson Report, διατυπώθηκε ο εξής ορισμός:
«Δημόσια Υγεία είναι η επιστήμη και η τέχνη να προλαμβάνεται η νόσος, να προάγεται
η υγεία και να επιμηκύνεται η ζωή, μέσα από οργανωμένη προσπάθεια της κοινωνίας»
(Independent Inquiry into Inequalities in Health Report, 1998).
Στη συλλογική ανοσία, τα επίνοσα άτομα ενός πληθυσμού και ο πληθυσμός ως σύνολο, προστατεύονται εμμέσως από μόλυνση με μικροοργανισμό λόγω της παρουσίας άνοσων ατόμων στον πληθυσμό.
Κρίσιμο σημείο αποτελεί η επίτευξη ικανού επιπέδου ανοσίας του πληθυσμού, ώστε να μπορεί να αποτραπεί η επέλευση επιδημιών (Παναγιωτόπουλος 2006). Για να δημιουργηθεί το επιθυμητό τείχος προστασίας, κρίσιμη είναι η ανοσοποίηση ενός ποσοστού του πληθυσμού κατ’ ελάχιστο. Για παράδειγμα, στα περισσότερα μεταδοτικά νοσήματα για να αποφευχθεί τυχόν επιδημία η συλλογική ανοσία πρέπει να είναι της τάξης του 80 - 95% (Κρεμαστινού 2007).
Σε κάθε xώρα παγκοσμίως, προκειμένου να υπάρχει μια ενιαία πολιτική εμβολιασμών, ορίζεται ένα χρονοδιάγραμμα εμβολιασμών, που προγραμματίζεται από την πολιτεία, σύμφωνα με τις τρέχουσες επιδημιολογικές συνθήκες και τις διεθνείς οδηγίες. Εάν οι συνθήκες αλλάξουν, τροποποιείται η χρονολογική σειρά ή η ηλικία έναρξης ή και όλο το πρόγραμμα των Εμβολιασμών.
Το Πρόγραμμα Εμβολιασμών για τη χώρα μας, προτείνεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, και το Υπουργείο το εγκρίνει ή το τροποποιεί.
Στον Πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για το έτος
2012.

Το ανωτέρω πρόγραμμα έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα. Δεν επιβάλλεται στους γονείς, ούτε στους παιδίατρους το ίδιο εμβολιαστικό πρόγραμμα για όλη την Ελλάδα. Ο παιδίατρος, αποφασίζει το εμβολιαστικό πρόγραμμα που ακολουθεί στο ιατρείο του.
Από το τέλος του δεύτερου μήνα της ζωής, σε όλα τα βρέφη ξεκινά η χορήγηση της πρώτης δόσης των πολυδύναμων εμβολίων. Με τα σημερινά δεδομένα, ένα βρέφος ξεκινώντας τους εμβολιασμούς του, μπορεί να λάβει μέχρι και έξι εμβόλια με μία μόνο ένεση. Ο εμβολιασμός αρχίζει σε τόσο μικρή ηλικία γιατί τα αντισώματα που μεταβιβάζονται από τη μητέρα στο έμβρυο μέσω του πλακούντα μειώνονται προοδευτικά. Παράλληλα το βρέφος σταδιακά αρχίζει να παράγει τα δικά του αντισώματα.
Σε ειδικές περιπτώσεις, συνιστάται εμβολιασμός από την πρώτη ημέρα της γέννησης, όταν η μητέρα είναι φορέας της ηπατίτιδας Β. Αμέσως μετά την γέννηση χορηγούμε την πρώτη δόση του εμβολίου έναντι της ηπατίτιδας Β, με ταυτόχρονη χορήγηση ειδικού ορού για τον ιό της ηπατίτιδας Β, ώστε να μη μεταδοθεί η ασθένεια στο βρέφος.
Σύμφωνα λοιπόν με το Πρόγραμμα Εθνικών Εμβολιασμών και γνωρίζοντας ποια πολυδύναμα εμβόλια υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, η πρόταση μας σχετικά με τους εμβολιασμούς είναι η ακόλουθη:
2ος μήνας: εξαδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας type-b, ηπατίτιδας Β) συν έναντι Ροταϊού (πόσιμο).
3ος μήνας: έναντι πνευμονιόκοκκου (PCV-13) και μηνιγγιτιδοκόκκου (MCC).
4ος μήνας: εξαδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας type-b, ηπατίτιδας Β) συν έναντι Ροταϊού (πόσιμο).
5ος μήνας: έναντι πνευμονιόκοκκου (PCV-13) και μηνιγγιτιδοκόκκου (MCC).
6ος μήνας: πενταδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας type-b) συν έναντι Ροταϊού (πόσιμο).
7ος μήνας: έναντι πνευμονιόκοκκου (PCV-13)
12ος μήνας και άνω: έναντι πνευμονιόκοκκου (PCV-13) και μηνιγγιτιδοκόκκου (MCC).
15ος μήνας: τριπλό (MMR) έναντι: (Ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας) ή τετραπλό (MMR-Var) έναντι: (Ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας, ανεμοβλογιάς) και δοκιμασία Mantoux.
18ος μήνας: εξαδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας type-b, ηπατίτιδας Β)
24ος μήνας: έναντι ανεμοβλογιάς (Var) και έναντι ηπατίτιδας Α (Hep-A)
30ος μήνας: έναντι ηπατίτιδας Α (Hep-A)
4ο με 6ο χρόνο ζωής: τετραδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας)
4ο με 6ο χρόνο ζωής (πριν το δημοτικό): τριπλό έναντι: (Ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας)
10ο έως 12ο χρόνο ζωής (και κάθε 10χρόνια): τετραδύναμο έναντι: (Διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας τύπου ενήλικα)
12ο έως 26ο χρόνο ζωής (για τα κορίτσια προς το παρόν): εμβόλιο έναντι του ιού των ανθρώπινων κονδυλωμάτων (HPV).

Γενικές πληροφορίες περί των εμβολίων:

• Τα εμβόλια έναντι του Μηνιγγιτιδοκόκκου είναι συζευγμένα και υπάρχουν δύο. (MCC και MCV4) (Μικρότερη ηλικία χορήγησης για το MCC οι 6η εβδομάδα ζωής και για το MCV4 το 11ο έτος ζωής).
• To MCC γίνεται σε 3 δόσεις σύμφωνα με το Πρόγραμμα Εθνικών Εμβολιασμών
• To MCV4 συνιστάται από την ηλικία των 11 έως και 55 ετών, ανεξάρτητα αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός με MCC.
• Το εμβόλιο της ανεμοβλογιάς συνιστάται μετά την ηλικία των 12 μηνών για παιδιά που δεν έχουν νοσήσει. Η 2η δόση συστήνεται σε ηλικία 4-6 ετών, μπορεί όμως να χορηγηθεί και ενωρίτερα αρκεί να έχουν περάσει 3 μήνες μετά την 1η δόση. Εάν η 2η δόση χορηγηθεί σε μεσοδιάστημα 4 εβδομάδων από την 1η δόση σε παιδιά 12 μηνών έως 12 ετών θεωρείται αποδεκτή και δεν επαναλαμβάνεται.
• Το εμβόλιο Ιλαράς, Ερυθράς, Παρωτίτιδας, Ανεμοβλογιάς (MMRV) με μικρότερη ηλικία χορήγησης τον 12ο μήνα ζωής, μπορεί να χορηγηθεί εναλλακτικά, αντί να γίνουν MMR και ανεμοβλογιάς μεμονωμένα. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών η πρώτη δόση χορηγείται μεταξύ 12ου και 15ου μηνός ζωής και 2η δόση μεταξύ 4ου και 6ου έτους ζωής.
• Όλα τα εμβόλια φυλάσσονται στο ψυγείο (+2ο C μέχρι +8ο C) και όχι στην κατάψυξη.
• Όλα τα εμβόλια που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, γίνονται ενδομυϊκά ή υποδόρια και ένα είναι πόσιμο.